LIE DETECTION (पॉलीग्राफी)

खोटे शोधणे, ज्याला पॉलीग्राफी देखील म्हणतात, ही एक विवादास्पद पद्धत आहे जी प्रश्नांच्या मालिकेच्या उत्तरात एखादी व्यक्ती सत्य बोलत आहे की खोटे बोलत आहे हे निर्धारित करण्यासाठी वापरली जाते. येथे पॉलीग्राफीचे अधिक तपशीलवार विहंगावलोकन आहे:

पॉलीग्राफी कशी कार्य करते:

 

1. शारीरिक मोजमाप: 

पॉलीग्राफ तपासणी दरम्यान, ज्या व्यक्तीची चाचणी केली जाते ती एका मशीनशी जोडलेली असते जी विविध शारीरिक प्रतिक्रिया नोंदवते. या मोजमापांमध्ये सामान्यतः समाविष्ट आहे:

   - हृदय गती आणि रक्तदाब: हृदय गती आणि रक्तदाबातील बदल हे तणाव किंवा चिंताचे सूचक असू शकतात, जे खोटे बोलण्याशी संबंधित असू शकतात.

   - श्वासोच्छवासाचा दर: श्वासोच्छवासाच्या पद्धतींमध्ये बदल हे देखील अस्वस्थतेचे लक्षण असू शकते.

   - त्वचेची चालकता (इलेक्ट्रोडर्मल क्रियाकलाप किंवा गॅल्व्हॅनिक त्वचेची प्रतिक्रिया): जेव्हा एखादी व्यक्ती तणावाखाली असते तेव्हा घाम ग्रंथीची क्रिया वाढू शकते.

2. प्रश्न: 

परीक्षक प्रश्नांची मालिका विचारतो, विशेषत: तीन प्रकारांमध्ये वर्गीकृत:

   - संबंधित प्रश्न: हे थेट तपासात असलेल्या मुद्द्याशी संबंधित आहेत, जसे की विचाराधीन गुन्हा.

   - नियंत्रण प्रश्न: हे तटस्थ प्रश्न आहेत जे व्यक्तीच्या शारीरिक प्रतिक्रियांसाठी आधाररेखा स्थापित करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहेत. त्यात अनेकदा अस्पष्ट किंवा असंबंधित सामग्री असते.

   - तुलनात्मक प्रश्न: हे असे प्रश्न आहेत जे काही प्रमाणात समस्येशी संबंधित आहेत परंतु संबंधित प्रश्नांइतके विशिष्ट नाहीत. ते संबंधित आणि नियंत्रण प्रश्नांमध्‍ये एक मध्यम ग्राउंड म्हणून काम करतात.

3. विश्लेषण:

प्रश्न विचारले जात असताना पॉलीग्राफ मशीन शारीरिक प्रतिसादांची नोंद करते. नियंत्रण प्रश्नांच्या तुलनेत संबंधित प्रश्नांची उत्तरे देताना व्यक्तीच्या शारीरिक प्रतिक्रियांमध्ये लक्षणीय फरक आहेत का हे निर्धारित करण्यासाठी परीक्षक नंतर डेटाचे विश्लेषण करतो.

 

विवाद आणि मर्यादा:

1.     अचूकता आणि विश्वासार्हता:

पॉलीग्राफ चाचणीची अचूकता हा तज्ञांमध्ये वादाचा विषय आहे. समर्थकांचा असा युक्तिवाद आहे की ते तपासात एक मौल्यवान साधन असू शकते, समीक्षकांचा असा दावा आहे की ही एक मूर्ख पद्धत नाही आणि चुकीचे परिणाम देऊ शकते. परीक्षकाचे कौशल्य, परीक्षार्थीची मानसिक स्थिती आणि प्रश्नांची शब्दरचना यासारखे घटक निकालावर परिणाम करू शकतात.

2.      प्रतिरोधी उपाय:

व्यक्ती त्यांच्या शारीरिक प्रतिसादांमध्ये बदल घडवून आणण्याचा प्रयत्न करू शकतात, जसे की नियंत्रित श्वास घेणे किंवा नियंत्रण प्रश्नांदरम्यान त्यांचा तणाव जाणूनबुजून वाढवणे. यामुळे चुकीचे परिणाम होऊ शकतात.

3.       कायदेशीरता आणि स्वीकार्यता:

कायदेशीर कार्यवाहीमध्ये पॉलीग्राफची स्वीकार्यता अधिकारक्षेत्रानुसार बदलते. बर्‍याच प्रकरणांमध्ये, कोर्टात एकमेव पुरावा म्हणून पॉलीग्राफ निकाल स्वीकारले जात नाहीत आणि त्यांचा वापर प्रतिबंधित आहे.

4.       नैतिक चिंता:

काही समीक्षक पॉलीग्राफ चाचणीच्या आक्रमक स्वरूपाबद्दल आणि त्याच्या परिणामांवर आधारित खोट्या आरोपांच्या संभाव्यतेबद्दल नैतिक चिंता व्यक्त करतात.

 

सारांश, पॉलीग्राफीचा उपयोग कधीकधी तपासाचे साधन म्हणून केला जातो, परंतु खोटे शोधण्यासाठी ती निश्चित पद्धत मानली जात नाही. कायदेशीर कार्यवाहीमध्ये त्याचा वापर मर्यादित आहे आणि त्याची विश्वासार्हता वैज्ञानिक आणि कायदेशीर समुदायांमध्ये चर्चेचा विषय आहे.

धन्यवाद….

 आपण फॉरेन्सिक सायन्स बद्दल मराठी भाषेमध्ये ज्ञान घेऊया. 

 

      DRUSHTI FORENSIC, KOLHAPUR MAHARASTRA.

 **one chance to collect**

पत्ता:- जिल्हा न्यायालयाजवळ, रेणुका मंदिराच्या मागे, "गृहयोग" अपार्टमेंट, दुकान क्रमांक "4", "ए" विंग, कसबा बावडा, कोल्हापूर, महाराष्ट्र, 416006. सोशल मीडिया:

फेसबुक :- https://www.facebook.com/DrushtiForensicLab

इंस्टाग्राम :- https://www.instagram.com/drushtiforensiclab/#

लिंक्डइन :- https://www.linkedin.com/company/79086624/admin/feed/posts/

YouTube :- https://www.youtube.com/@drustiforensiclab9437

व्हॉट्सअॅप ग्रुप :- https://chat.whatsapp.com/GWbLGYAjCjC95J7aBbqhCK

 Drushti Forensic on WhatsApp: - https://wa.me/message/OEHHUNET2U63N1

वेब साईट :-  WWW.DRUSHTIFORENSIC.IN

मेल :-  WWW.DRUSTIFORENSICLAB@GMAIL.COM

संपर्क क्रमांक:- 9552912971.